فاضلیان و معصومه طاهری
زنان هم باید به امور مسلمانان و جامعه اسلامی و امور جهان اسلام همه مسائلی که در دنیا میگذرد احساس مسئولیت کنند و اهتمام نمایند، چون وظیفه اسلامی است.
مقام معظم رهبری
مقدمه
طرح حضور فعال دین در متن زندگی انسانی یکی از دستاوردهای انقلاب اسلامی در جهان است. با توجه به درصد توزیع جغرافیایی میزان رشد اسلام به تفکیک قاره (جدول ۱) و همچنین شمار جمعیت جهان اسلام و پراکندگی مسلمانان در دنیا (جدول ۲) اهمیت موضوع در سطح جهانی مشخصتر میگردد. خلأ نظری و متعاقباً کمبود کاربردی تحقق حقوق انسانی در طول دو دهه پس از گذشت انقلاب اسلامی به خوبی قابل ملاحظه است. متأسفانه تبلیغات مستقیم و غیرمستقیمِ جهانی در جدایی دین از مدیریت جامعه، زمینهساز تأسیس مرکزی برای پژوهش نظری در بررسی حقوق زن، و رفع تبعیض از زنان نگردیده؛ اگرچه تحرک مذهبی، در پر کردن این خلأ و عرضه الگوی مناسب، نقش عمدهای بر عهده داشته استتوقع و انتظار از حوزههای علمیه در تهیه و تدوین برنامههای کلان حقوقی زنان بیشتر است؛ زیرا این مراکز باید مسئولیت عرضه اصولی هماهنگ در ادراکات عموم جامعه اسلامی درباره حقوق زن را بر عهده داشته باشند. متأسفانه به علت نگرش خاص (پرداختن به امور فردی) در پاسخگویی به مسائل عینی جامعه، گذر از وضع موجود به سوی وضع مطلوب و تدوین حقوق اسلامی – انسانی روش مشخصی را عرضه نکردهاند. دانشگاهها نیز که مسئولیت کاربردی کردن احکام دینی، مراقبت، هدایت و پیشبینی وضعیت عینی را بر عهده دارند، در این راه تنها به تحلیل وضعیت مطلوب و شناسایی آن با استفاده از ارزشها و الگوهای تجربی (حسی)(پاورقی ۱ . روش حسی، پاسخگوی نیازهای عاطفی، ذهنی و رفتاری انسان نیست.) موجود پرداختهاند. جدول ۱٫ درصد توزیع جغرافیایی نرخ رشد اسلام به تفکیک قاره (۱۹۸۹ – ۱۹۹۸)(پاورقی ۲ . سازمان ملل متحد، اداره آمار.)
نام قاره
|
درصد توزیع جغرافیایی
|
استرالیا
|
01/257%
|
اروپا
|
35/142%
|
آسیا
|
57/12%
|
آمریکای لاتین
|
73/4%
|
آفریقا
|
15/2%
|
جدول ۲٫ تعداد جمعیت جهان، مسلمانان و پراکندگی مسلمین در دنیا(پاورقی ۱ . سازمان ملل متحد، اداره آمار، ۱۹۹۹٫)
جمعیت
|
سال ۱۹۹۶
|
درصد
|
سال ۱۹۹۸
|
پیشبینی ۲۰۰۰
|
جمیعیت کره زمین
|
5771939007
|
|
|
|
جمعیت مسلمانان
|
1482596925
|
26%
|
1678442000
|
1902095000
|
جمعیت در آسیا
|
1022692000
|
30%
|
|
|
جمعیت در آفریقا
|
426282000
|
59%
|
|
|
1. سیر تحول معاهدات بینالمللی در بیان وضعیت حقوقی زنان برای تغییر از وضعیت موجود به مطلوب، به دستهبندی این گونه موضوعات در سه سطح پرداخته میشود. (جدول ۳)
جدول ۳٫ سطوح بررسی معاهدات بینالمللی (حقوق زنان)
سطح
|
ملی
|
بینالمللی
|
جهانی
|
مقیاس
|
|||
1. خرد
|
|
|
|
2. کلان
|
|
|
|
3. توسعه
|
|
|
|
الف) نگرش در سطح خرد در این گونه موارد، پژوهشگران به صورت موردی با مطالعه مطالب مکتوب و دیگر منابع، با عرضه تصویر اصولی در ذهن خود، در کاربردی نمودن آن موارد میکوشند و نتایج پژوهش نوعاً در سطح خرد بهکار گرفته میشود؛ برای مثال، در موضوع حقوق زن دستآوردهای محققان فقط برای حل ناهنجاریهای حقوقی اجتماعیدر وضع موجود بهکار میرود. بدین ترتیب بررسی معاهدهای همچون «کنوانسیون حقوق بشر» در چنین سطحی علمی نیست؛ زیرا در آن معادله پیشبینی یافت نمیشود. از آن جا که بررسیهای ملی، بینالمللی و جهانی در زمینه وضعیت «حقوق اجتماعی» زن، امروز نیز به اطلاعاتی در یک موضوع یا حالتی خاص از حقوق انسانی مربوط است، قدرت پیشبینی آن نیز در سطح خرد است. برخی از فعالیتهای جهانی در موضوع زن را با مروری بر پیشینه آن میتوان در این سطح بررسی کرد: فعالیتهای سالهای ۱۹۴۵ – ۱۹۶۳ در این دوره موضوع ارتقای وضعیت زن در سراسر دنیا مطرح گردید و در پی آن کمیسیون مقام زن در شورای اقتصادی – اجتماعی سازمان ملل تشکیل شد. در سال ۱۹۵۲ کنوانسیون حقوق سیاسی زن مطرح شد. این کنوانسیون مواردی چون: «ثبت سن ازدواج» و «تعیین حداقل سن ازدواج» را در کشورهای در حال توسعه شامل گردید. در نهایت، ناکارآمدی بررسی سطح خرد، عیان گردید، ولی روش یا مدلی برای ایجاد تغییر عرضه نشد. فعالیتهای سالهای ۱۹۶۳ – ۱۹۷۵ «اعلامیه رفع تبعیض علیه زنان»، با هدف برطرف ساختن تبعیض در سالهای ۱۹۶۷ اعلام گردید که شامل مسائل و مشکلات زنان کشورهای در حال توسعه، یعنی «آموزش»، «اشتغال»، «دریافت نکردن حقوق برابر با مردان» و… بود. حال آنکه در حال حاضر دریافت نکردن دستمزد مساوی در کشورهای پیشرفته (جدول ۴) قابل ملاحظه است. زمینه برگزاری اولین کنفرانس جهانی در این سال هموار گردید و بار دیگر تساوی حقوق برابر با مردان مطرح شد که خود در شمار موضوعات خُرد جهانی است.فعالیتهای سالهای ۱۹۷۵ – ۱۹۸۵ اولین کنفرانس جهانی زن با حضور ۱۳۲ کشور و «انجمنهای غیردولتی زنان» در شهر نیومکزیکو برگزار شد، یعنی فقط تعداد دستگاههای شرکتکننده در کنفرانس افزایش یافت. کنفرانس توسعه اجتماعی ۱۹۹۵ کنفرانس توسعه اجتماعی کپنهاگ نیز با اهداف فقرزدایی و رفع بیکاری در سال ۱۹۹۵ برگزار گردید که از مصادیق بررسی حقوق زن در این سطح است.
(پاورقی ۱ . انجام مطالعات تطبیقی در راستای وضعیت حقوقی زنان در سطح جهان آغاز گردید.) جدول ۴٫ درصد درآمد زنان نسبت به درآمد مردان (در آمریکا)
(پاورقی ۲ . Refrenc:
سال درآمد ساعتی درآمد هفتگی درآمد ماهانه
سال
|
درآمد ساعتی
|
درآمد هفتگی
|
درآمد ماهانه
|
1979
|
1/64
|
5/62
|
7/59
|
1980
|
8/64
|
4/64
|
2/60
|
1981
|
1/65
|
6/64
|
2/59
|
1982
|
3/67
|
4/65
|
7/61
|
1983
|
4/69
|
7/66
|
6/63
|
1984
|
8/69
|
8/67
|
7/63
|
1985
|
000/70
|
2/68
|
6/64
|
1986
|
2/70
|
2/69
|
3/64
|
سال
|
درآمد ساعتی
|
درآمد هفتگی
|
درآمد ماهانه
|
1987
|
1/72
|
000/70
|
2/65
|
1988
|
8/73
|
2/70
|
000/66
|
1989
|
4/75
|
1/70
|
7/68
|
1990
|
9/77
|
9/71
|
6/71
|
1991
|
6/78
|
2/74
|
9/69
|
1992
|
3/80
|
8/75
|
8/70
|
1993
|
4/80
|
1/77
|
5/71
|
1994
|
6/80
|
4/76
|
000/72
|
1995
|
8/80
|
5/75
|
4/71
|
1996
|
2/81
|
0/75
|
8/73
|
1997
|
8/80
|
4/74
|
ــــــــــــ
|
ب) نگرش در سطح کلان زمانی که بتوان به جای تغییر در یک موضوع، در یک علم تغییر ایجاد کرد، مجموعهای از معادلات اصلی و کلان تولید میشود. این گونه بررسی در سطح کلان است؛ زیرا علاوه بر نشان دادن نحوه تغییر یا تغییرات در دو مجموعه علمی میتوان به هماهنگسازی یک علم با ایجاد نسبت بین مفاهیم آن دست یافت. البته اوضاع موجود متغیر اصلی محسوب گردیده و برای پژوهش درباره معاهدات بینالمللی، به ویژه حقوق زن تعیینکننده است. دهه بینالمللی زن سالهای ۱۹۷۵ – ۱۹۸۵ دهه بینالمللی زن نامیده شد و کنفرانس مربوط نیز تحت عنوان «برابری، توسعه و صلح» با هدف ارتقای وضعیت زن، به صدور بیانیه «اعلامیهجهانی رفع تبعیض نسبت به زنان و تبدیل آن به کنوانسیون» منجر گردید.(پاورقی ۱ . این کنوانسیون تحت عنوان «رفع تبعیض همه جانبه نسبت به زنان» در سال ۱۹۷۹ در مجمع عمومی سازمان ملل متحد به تصویب رسید و شامل سی ماده بود که ۱۶۵ کشور جهان آن را پذیرفتند.) مادههای ۹، ۱۵ و ۱۶ این کنوانسیون به «تابعیت زن متأهل»، «تابعیت کودکان» و… مربوط است و مادههای ۱۵ و ۱۶ بر مسائل خانوادگی، یعنی «مدیریت مرد در خانواده»، «حق طلاق»، «حضانت کودک»، «ولایت مرد بر زن» و «پرداخت نفقه» تأکید دارد. در بخشی از کنوانسیون نیز چگونگی تغییرات فردی، خانوادگی و اجتماعی مطرح گردیده و زمینه پژوهشهای سطح کلان مادی فراهم شده است. در دومین کنفرانس زن که در کپنهاگ برگزار گردید، همان موضوع قبلی، یعنی «برابری، صلح و توسعه» مطرح گردید و نهایتاً این کنفرانس به لزوم ایجاد نهادهای خاص زنان برای برطرف کردن مشکلات اجرایی آنان انجامید. اگرچه موضوع کنفرانس در سطح کلان بود، نهایتاً به کاربردهای عینی بسنده شد. یکی از دستاوردهای این کنفرانس، ایجاد نهادهای خاص بر مبنای الگوهای بینالمللی یا براساس اوضاع اجتماعی هر یک از جوامع در تحقق اهداف کنفرانس بود. عرضه الگو، نمونهای از بررسی سطح کلان این دهه است. در سال ۱۹۸۵ نیز کنفرانس «آیندهنگر – زن» در نایروبی، پایتخت کنیا برگزار شد.(پاورقی ۲ . استراتژی آیندهنگر شامل ۳۷۲ بند در موضوعات زنان (آموزش، مشارکت سیاسی، بهینهسازی اقتصادی، اشتغال، وضعیت زنان پناهنده و در تعارضات مسلحانه، و سرانجام حقوق خانوادگی) بود.) در این جا نیز با توجه به توفیق نداشتن حقوق عینی، عملی نشدن قطعنامههای گذشته و… از کشورها درخواست شد که به «کنوانسیون رفع تبعیض علیه زنان» ملحق گردند؛ زیرا برنامههای مربوط به زن و توسعه، وضعیت بهینه حقوق زنان را در پی نداشته است. افزون بر آن با ورود فناوری به روستاهای جهان سوم، بیکاری زنان افزایش یافته، ولی سطح بهداشت و آموزش به زنان کاهش یافت. موضوع کنفرانس در سطح کلان بود، اما نتیجه آن در سطح خرد، یعنی افزایشمصرف زنان، غیرفعال شدن و منزوی گردیدن آنان به علت ناآشنایی با فناوری وارداتی بود. فعالیتهای ۱۹۸۵ – ۱۹۹۵ کنفرانس توسعه و محیط زیست در سال ۱۹۹۲، شامل ۲۱ دستور کار مربوط به زنان بود. به عبارت دیگر تهیه و تدوین و عرضه دستور کار در سطح کلان است (البته با نگرش مادی). در سال ۱۹۹۳، کنفرانس وین به «حقوق بشر» پرداخت. اگرچه نتایج آن کمتر به زن مربوط بود، در متن اعلامیههای خُرد آن گزارشهای ویژهای در موضوع «خشونت نسبت به زنان» مطرح شد، یعنی مرکزی در سازمان ملل متحد برای شنیدن مطالب زنان قربانی خشونت در ابعاد خانوادگی و دولتی تشکیل گردید. البته حقوق بشر با توجه به نقش دین در جهان اسلام برای ما مشخص است و تفاوتهای نگرشهای مادی و الهی به خوبی قابل تأمل است. کنفرانس دیگری تحت عنوان «توسعه و جمعیت» با هدف تنظیم و مراقبت جمعیت به سال ۱۹۹۴ در شهر قاهره برگزار شد. موضوعات سقط جنین و تعریف خانواده در شمار مواردی است که در این کنفرانس بحث شده است و تمدن اسلامی در دو طرح خرد و کلان و حتی توسعه باید به آنها توجه کند. کنفرانس جهانی زن در پکن (۱۹۹۵) با دستور کارهای از پیش تعیینشده برای دولتها و انجمنهای غیردولتی در زمینهِ احکام کنوانسیون رفع تبعیض بود که به موضوعات دوازدهگانه سطح خرد انجامید. کشورها کارپایه عمل پکن را با رعایت تحفظهای حقوق جنسی، ارث و دیگر موارد خِلاف اسلام در سطح کلان پذیرفتند، لذا لازم است فعالیتهای پژوهشی در این باره به طور جدی پیگیری شود؛ زیرا تعریف خانواده و… تغییر یافت. کنفرانس جهانی زن (پکن + ۵) در سال ۲۰۰۰ میزان پیشرفت کشورهای عضو درپذیرش کنوانسیون را در شهر نیویورک ارزیابی کرد. اگرچه موضوعات دوازدهگانه نیز به ظاهر در سطح خرد مطرح است، میتوان دریافت که در این گونه ارزیابیها برقراری شکل واحد جهانی شدن مورد توجه است. یکی از موارد دوازدهگانه «فقرزدایی» بود که در این سمینار نه تنها علل بروز فقر بررسی نگردید، بلکه تنها به معلولهای جزئی پرداخته شد. نکته قابل توجه تأکید بر فقر اقتصادی بود، و فقر فرهنگی و سیاسی کمتر مدّنظر قرار گرفت.(پاورقی ۱ . میتوان گفت سه نوع فقر قابل مشاهده است: الف) درصد اندکی از مردم دارای پول، مقام و… میباشند؛ ب) درصدی از زنان در مقایسه با گروه اول، از اقتصاد و قدرتی برخوردار میباشند، با این حال به طور کلی در تنگنا و فشار قرار گرفتهاند؛ ج) ۵۰% باقیمانده به دلیل فقر و هویتی مورد تحقیر دیگران نیز قرار گرفتهاند.) آموزش و پرورش نیز در شمار موضوعات دوازدهگانه بود و از آن به عنوان ابزار اصلی دستیابی حقوقی زنان به قدرت مدیریت اجتماعی یاد شد که در صحنه واقعی گرچه بر شمار سوادآموختگان زن افزود، ولی موجب سهم مؤثری در دستیابی به قدرت اجتماعی نگردید. برای نمونه میتوان به جدول شماره ۵ که شامل بیست شغل اول خدماتی زنان کشور امریکا است، توجه نمود. جدول شماره ۶ نیز نشان میدهد که درآمد زنان در مقایسه با مردان در شغل همسان، کمتر است. در کشورهای اروپایی نیز مانند اسپانیا تساوی درصد درآمد شاغلان زن و مرد به نتیجه مطلوب نرسیده است. ج) نگرش در سطح توسعه در این سطح از پژوهشها با ایجاد معادلهای، نسبت بین مجموعهای از علوم را به وجود آورده، به تعادل و هماهنگی دست مییابیم. برای نمونه میتوان به برقراری نسبت بین علوم تجربی (حسی) و علوم پایه پرداخت. در این گونه موارد شرایطی پیشبینی شده است که با سبقت گرفتن از آنها میتوان به قدرت پیشبینی دست یافت. بدین ترتیب حقوق انسان در مرتبه بعد از انسانشناسی و هماهنگ با مبانی جهانبینی قابل بررسی است.برای دستیابی به منزلت حقوق انسانی و توسعه اجتماعی، منزلت اصیل سیاسی، فرهنگی و اقتصادی زن در جهان اسلام مطرح است، لذا دستیابی به تکامل انسانی و رسیدن به بالاترین مرحله کرامت و عظمت در این سطح قابل بررسی است. جدول ۷ نیز شامل نیروی انسانی تصمیمگیرنده در کشورهای پیشرفتهای مانند اسپانیا است که خود نشاندهنده ضعف دیدگاه کلان مادی است.جدول شماره ۵ . بیست شغل اول زنان کشور امریکا(پاورقی ۱ . Refrenc:
مشاغل
|
شمار شاغلان(به هزار)
|
درصد زنان(زن و مرد)
|
درآمد متوسط
|
نسبت درآمد
|
کل شاغلان زن ۱۶ سال به بالا
|
771/60
|
0/100
|
456
|
2/76
|
* منشیگری
|
868/2
|
4/98
|
430
|
در دست نیست
|
* صندوقداری
|
067/2
|
2/70
|
259
|
650
|
* مدیریت فروش داخلی۳
|
268/2
|
8/29
|
666
|
9/66
|
* سرپرست فروش
|
890/1
|
40
|
449
|
2/69
|
* پرستار رسمی
|
1879
|
5/92
|
734
|
8/94
|
* کمک پرستاری
|
1703
|
0/89
|
308
|
3/93
|
* آموزگاری
|
1639
|
84
|
677
|
4/90
|
* کتابدار و کارمند حسابداری
|
1604
|
93
|
426
|
6/93
|
*پیشخدمترستوران(زنومرد)
|
1079
|
3/87
|
282
|
2/82
|
پاورقی ۲ . حقوق و دستمزد یک کارگر تماموقت منظور شده است.
پاورقی ۳ . در جای دیگری طبقهبندی نشده است.
مشاغل
|
شمار شاغلان(به هزار)
|
درصد زنان(زن و مرد)
|
درآمد متوسط
|
نسبت درآمد
|
* فروشنده قطعات۱
|
967
|
3/68
|
287
|
74
|
* مسئول پذیرش (هتلها)
|
960
|
5/95
|
351
|
در دست نیست
|
* حسابداری
|
941
|
2/58
|
618
|
3/75
|
* اپراتوری
|
7
|
2/32
|
347
|
6/74
|
* آشپزی
|
873
|
9/40
|
259
|
9/84
|
* بازرسی (به جز بخش بیمه)
|
793
|
6/75
|
431
|
6/82
|
* دربان و نظافتچی
|
777
|
8/34
|
292
|
2/82
|
* دبیر
|
697
|
9/56
|
698
|
3/90
|
* کارمند کارخانه
|
693
|
1/33
|
347
|
0/72
|
* آرایشگری
|
693
|
8/90
|
313
|
در دست نیست
|
* اپراتوری ماشین نساجی و…
|
688
|
1/72
|
285
|
6/89
|
* درآمد متوسط در مواردی که عده شاغلان مرد، کمتر از ۰۰۰/۵۰ نفر بوده، در دست نیست. پاورقی ۱ . شامل فروشندگان مواد غذایی، دارویی، بهداشتی و غیره.
جمعیت
جنس
|
1980
|
1985
|
1993
|
|||
تعداد
|
درصد
|
تعداد
|
درصد
|
تعداد
|
درصد
|
|
مرد
|
100/367
|
3/91
|
500/299
|
3/91
|
600/650
|
5/83
|
زن
|
200/35
|
7/8
|
600/33
|
7/8
|
000/89
|
5/16
|
جمع
|
300/402
|
100
|
100/333
|
100
|
700/539
|
100
|
جدول ۷٫ درصد نیروی انسانی تصمیمگیرنده در مدیریت جامعه با لحاظ کردن مدیران و رؤسای مراکز خصوصی در کشور اسپانیا(پاورقی ۱ . Ibid.)
سال
جنس
|
1980
|
1985
|
1993
|
مرد
|
8/96
|
6/96
|
3/87
|
زن
|
1/3
|
4/3
|
7/12
|
2. نگرش در سه سطح با مقیاس ملی کلیه مصادیق طرحشده در مقیاس «ملی» به دو نگرش زیر قابل فرض است: الف) نگرش تبعی در این نگرش مسئولیتپذیری در نظام اجتماعی برای زن امری «تبعی» و حضور در نماز جمعه، مراسم مذهبی و… از مسئولیتهای فرعی زن به شمار میآیند. بنابراین موضعگیریهای برخورد زن به شرح زیر هستند:
* اصلی: حضور در منزل و پرورش فرزندان؛
* فرعی: حضور در مناسبتها، نماز جمعه، مراسم مذهبی و غیره؛
* تبعی: پذیرش مسئولیت اجتماعی.
حال باید پرسید آیا واقعاً چنین وضعیتی واقعیت دارد؟ و دیگر اینکه اگر چنین بود، آیا خوب است و ممکن است ادامه یابد یا خیر؟ ب) موضعگیری انفعالی در چنین وضعیتی مرکز اصلی جایگاه زن در جامعه برشمرده و بدین ترتیب خانواده بخشی از فعالیتهای وی محسوب میگردد. حال در سطح اجتماع باید پرسید: زندر چه محوری قرار میگیرد؟ آیا طبق الگوها و معیارهای مقیاس بینالمللی و جهانی شاغل است، یا اینکه از استقلال سیاسی، فرهنگی و اقتصادی نیز برخوردار میشود؛ در نهایت کارآمدی و منزلت حضور اجتماعی زن چگونه باید باشد؟ در پاسخ میتوان به راه حل سوم که شامل موارد زیر است، توجه کرد: – ترسیم شکل مطلوب (شامل اهداف تکامل انسانی)؛ – تعیین وضع موجود و حرکت به سوی مطلوب (برنامهریزی)؛ – تعیین مطلوب در زمان حال (شخصی کردن فعالیتهای اجرایی)؛ ۳٫ موضعگیری حقوقی در برابر جهان سرمایهداری در صورت بروز درگیری بین دو فرهنگ، ممکن است ناچار به انعطافپذیری شویم. اما نکته مهم این است که درجه انعطاف ما درباره حقوق زن در سطح جهانی، به علت محدودیت مقدورات، تا چه اندازه است؟ هماهنگی و پذیرش منزلتهای مشترک تا چه اندازه است و چه مواردی نه تنها قابل پذیرش نبوده، بلکه موضعگیری در برابر آن ضروری است؟ آیا میتوان قوانین جهان اسلام را با مصوبات بشری جهان مطابقت داد؟ چگونه میتوان به تفاهم رسید و آیا تفاهم به معنی عدول از قوانین الهی است؟ میتوان بررسیهای ملی و تعیین اولویتها را به همراه تغییر وضعیت موجود به مطلوب در سه سطح بررسی کرد: الف) پژوهشهای موردی و مصداقی که در این سطح، دادههای بهدست آمده از یک موضوع به معادلاتی منتهی میگردد که تنها قادر به پیشبینی امور خُرد است. حاصل چنین پژوهشهایی حل ناهنجاریهای موضعی است. البته میتوان نتایج حاصل را از طریق مجلات علمی – کاربردی و یا تخصصی در اختیار دیگران نیز قرارداد. پس برای پاسخگویی و حل موضوعات میتوان از این پژوهشهای ساده بهره جست؛ برای مثال میتوان به «بررسی تأثیر رسانههای جمعی در افزایش مصرفگرایی» زنان اشاره کرد. ب) انجام بررسیهایی که عهدهدار هماهنگسازی راهحلهای مختلف با معادلات متفاوت و انتخاب یک الگوی حاکم و اصلی نسبت به دیگر الگوها و یا معادلات، در یک یا چند شاخه از علوم باشد. در این صورت میتوان تغییر ایجاد نمود و مجموعهای از مسائل را تحت تأثیر قرار داد. یکی از روشهای مورد استفاده، ارائه فرضیه «اگر … پس …» بین دو مجموعه و شیوه تغیرات آن است. خلاصه، هماهنگسازی با برقراری نسبت بین مفاهیم یک موضوع ایجاد میشود. برای نمونه میتوان از پژوهشهایی تحت عنوان «ارزیابی بررسیهای مربوط به …» و یا «ارزیابی تحقیقات مربوط به جایگاه زن در رسانه» و… یاد کرد. متغیر اصلی در تولید روش یا معادله پژوهشی همان «اوضاع موجود» است که تعیینکننده جهت نیز میباشد. ج) پژوهشهای مربوط به معاهدات با توجه به اینکه این تحقیقات نه تنها تحت تأثیر اوضاع قرار نمیگیرد، بلکه پیشبینیکننده تغییر در اوضاع است. در این بخش مبانی جهانبینی اسلامی زمینهساز درک ما از مسائل است. هرگاه بتوان معادلاتی (حتی در سطح کاربردی) عرضه کرد که در بیش از دو سوم از موارد صدق نماید، میتوان از آنها در مراکز علمی و پژوهشی نیز استفاده کرد. در سطح ملی، پژوهشها علت پیدایش، از بین رفتن و پیشبینی تغییرات را مدّنظر قرار نداده است. علت یک فرآیند نبوده، بلکه علت یک واقعه یا حادثه است، لذا تجارب موضعی و موردی نمیتواند به «پیدایش»، «تغییرات»، «تکامل» و «اضمحلال» یک موضوع خاص منجر گردد. نتایج حاصل میتواند معیاری برای سنجش وضع موجود در موقعیتی خاص باشد و بس.۴٫ پرسش آیا قوانین و معاهدات بینالمللی موجود از برخورد دنیای امروز با مذهب در نظامهای حاکم (یعنی مذهبزدایی) فاصله دارد؟
(پاورقی ۱ . انگیزه مذهبزدایی: الف) مذهب پدیدهای انسانی است که دوران حاکمیت آن به پایان رسیده است؛ ب) امر مقدسی است و نباید در دنیای بشری دخالت کند.)
برخی بر این باورند که محور حمله جهان توسعهیافته، مسئله زنان است، اما هیچگونه فعالیتی اعم از پژوهشی، آموزشی و… در این باره انجام ندادهاند. در این دیدگاه مسائلی مانند سن ازدواج، سن ورود به بازار کار و… دارای محدودیت است، اما برقراری ارتباط نامشروع و تخلف از قانون برای افراد به تدریج امر سادهای محسوب شده و گستاخی در برابر قانون معمول میگردد. در چنین وضعیتی آیا حق داریم بپرسیم: «تنظیم ارتباطات قانونی ما چگونه خواهد بود؟ و حقوق زن مسلمان در جامعه امروزی چگونه قابل اجرا است؟» 5 . شیوههای برخورد با معاهدات بینالمللی برخورد با معاهدات بینالمللی، به ویژه حقوق زن را میتوان به سه شکل زیر بررسی کرد: ۱٫ حضور سیاسی، فرهنگی و اقتصادی زن در اجتماع با جهتگیری پذیرش فرهنگ بینالمللی و جهانی
(پاورقی ۲ . یکی از علل رویکرد به مدلهای غربی، درماندگی نظری و کاربردی نشدن فرمایشهای امام(ره) است. پس یکی از نیازهای ضروری تبدیل سخنان ایشان به اصول کاربردی است.)
(انفعالی)؛ ۲٫ موضعگیری در برابر ناهنجاریهای فرسایشی (مانند قبول حق شرطها)؛ ۳٫ گسترش حرکتهای فعال تکاملی، از جمله: ایجاد مراکز پژوهشی خاصی که چنین موضوعی را بررسی کرده، علم برخورد با موضوع را گسترش دهد. در نظام سرمایهداری، زن و مشارکت اجتماعی وی محور حمله است. پس بایدپرسید: زن تا چه اندازه در امور شخصی مالک هویت خود بوده، مرز تصمیمگیری وی با توجه به جنسیت و نیازش کجا است و سرانجام به چه میزان در قوانین مربوط به خود حضور دارد؟ به نظر میرسد مراکز پژوهشی بتوانند محور برخورد تمدنها و ناهنجاریهای فرسایشی را مطالعه و بررسی کنند. البته باید توجه داشت که هرگاه «دین» را منزوی نموده، امری فردی برشماریم، دیگر علاقه به آخرت به تنهایی نمیتواند به کارآمدی عینی تبدیل گردد.
(پاورقی ۱ . در این تصویر دین کامل است اما تنها در چارچوب معنویات و اخلاق بشری، نه سرپرستی جوامع انسانی.)
نظام بینالمللی نیز دارای کارآمدی عینی مادی است و از همین نقطه، مشکل آغاز میگردد؛ زیرا در تعریف انسان و چگونگی کارآمدی او در امور، میتوانیم سطح انگیزش، فهم و رفتار انسانها را به صورت الهی و برتر روشن کنیم. در صورت دست نیافتن به چنین تعریف اولیهای، نمیتوان به پژوهش پرداخت. ۶٫ نتیجهگیری وضعیت زن در دو هویت «خودگرا» و «تکاملگرا» مطرح است. حال در صورتی که اقتصاد بر پایه سرمایهداری استوار گردد، زمینه خودگرایی ایجاد شده، تنوعپرستی شیوع یافته، به هویت، اختیار و شخصیت او گره میخورد. در چنین صورتی اگرچه از انگیزههای مادی، تفاوتهای طبقاتی، توزیع ثروت و اختیارات غیرعادلانه بحثی به میان آورده نمیشود، ایجاد احساس آزادی به معنای شکستن نظام ارزشی زن است.
(پاورقی ۲ . شعار آزادی بشر از اسارت مادی زمانی مطرح شد که معلوم گردید انسان هیچگاه در عرصه تاریخ تا به حد امروزی برای خود مسئلهساز نبوده است.)
برای زنان چنین توجیه میشود که «ارزشها» دست و پای آنان را میبندد و سدی در راه شکوفایی آنان محسوب میشود. راههای برخورد با این معضل را میتوان در گسترش عرفان و عدالت اجتماعی -که همان مفهوم تکامل است – جستوجو کرد؛ زیرا مجاری عینی و عملی آن عدالت است.
(پاورقی ۱ . نمونه عینی آن حضرت امام خمینی(ره) است که مقام معظم رهبری در مورد ایشان فرمودند: «این فرد مظهر تقوا، عدل و شجاعت بود.»)
7. مسائل و مشکلات ساماندهی موضوعات زنان در چارچوب طرحی جامع، نیازمند نگرش به انسان، بازبینی و عرضه معیارها و الگوهای عینی است. در این راه حوزههای علمیه نیازمند بازبینی در دیدگاه جزءنگری به مسائل روزمره اجتماعی است. در سطح جهانی و بینالمللی نیز سمینارها، کنفرانسها و همایشها به ظاهر بیانگر برخورد مصداقی و موردی با موضوعات مختلف قانونی است. پیدایش تغییر و تکامل انسانی در کلیه موضوعات (برای نمونه، موضوعات دوازدهگانه کنفرانس سال ۲۰۰۰) خود، نیازمند تحول مبنایی و اساسی در شیوه یا روش برخورد با موضوعات است که کمتر مدّنظر بوده است. ۸ . پیشنهادها بررسی، تدوین و پژوهش در معاهدات بینالمللی زن را میتوان به سه صورت زیر انجام داد: ۱٫ بررسی موضوعات مطرحشده به صورت موردی که در این گونه پژوهشها میتوان معلولها را بررسی و مطالعه کرد. نتایج این گونه پژوهشها ما را در اجرای بهتر تصمیمات اتخاذ شده در موضوعی خاص یاری میدهد. ۲٫ بررسی موضوعات زنان، با توجه به اوضاع موجود به عنوان عامل اصلی پژوهش و دستیابی به معادلاتی که بتواند یک مجموعه را تغییر دهد و با برقراری نسبت بین مفاهیم آن مجموعه، بخشی از موضوعات معاهدات بینالمللی زنان راتحت تأثیر قرار دهد. حاصل اینگونه بررسیها عرضه الگو، نمونه و نظریه خاصی برای تصمیمگیری است. حد و مرز تفاهم بینالمللی، در این سطح قابل پژوهش و بررسی است. زمانی که امامقدس سره فرمودند: «قطرهها! خودتان را به دریا برسانید و به آن مبدأ قدرت وابسته کنید»، در جهان غرب چنین مطرح شد که جنگ تسخیر اذهان پیش روی آنان است. ۳٫ ایجاد مراکزی برای پژوهش در امور مرتبط با معاهدات بینالمللی (به ویژه معاهدات مربوط به زنان) که در این گونه مراکز پژوهشی میتوان نسبت بین حقوق زن در علوم انسانی و علوم تجربی (حسی) را بررسی کرده، تغییر در اوضاع را نیز پیشبینی نمود. بدین ترتیب دیگر میتوان مباحث انسانشناسی در معاهدات بینالمللی را همانند آنچه در جهان صنعتی امروز میگذرد، بررسی کرد و به تمدن اسلامی دست یافت. این گونه تحقیقات به تصمیمسازیهای راهبردی منجر میگردد. این مرکز میتواند بررسیهای دو سطح اول و دوم را نیز – که شامل پژوهشهای جزئی و انتزاعی و تحقیقات کلینگر است – بر عهده گیرد.
ضمیمه ۱
نمونههای مربوط به شکل ۱ سطح خُرد در مقیاس جهانی – دریافت نکردن دستمزد برابر زنان نسبت به مردان در کشورهای پیشرفته صنعتی؛ – افزایش تعداد دستگاههای شرکتکننده در سمینارهای بینالمللی؛ – فقرزدایی به معنای فقر اقتصادی؛ – رفع بیکاری؛ – تأسیس نهادهای برطرفکننده مسائل ۰ مشکلات اجرایی؛ – ورود فناوری به روستاهای کشورهای جهان سوم؛ – منزوی شدن زنان روستایی به علت ناآشنایی با فناوری وارداتی؛ – تعیین حدود (موضوعات دوازدهگانه).سطح کلان جهانی – تهیه و تدوین دستور کارها؛ – عرضه تعاریف جدید از خانواده، حقوق بشر، برابری، صلح و… . سطح توسعه جهانی – برابری؛ – صلح؛ – توسعه؛ – اِحکام کنوانسیون رفع تبعیض؛ – برقراری شکل واحد جهانی شدن؛ – کنوانسیون حقوق سیاسی.
ضمیمه ۲
9. بررسی وضعیت زن در جهان از دیدگاه آمار حضور سیاسی: – نیوزلند اولین کشوری است که در سال ۱۸۹۳ به زن حق رأی داد؛ – تنها ۲۸ زن به عنوان رئیس دولت در قرن حاضر انتخاب شدهاند؛ – زنان در هیچ کشوری به برابری با مردان نرسیدهاند؛ – زنان ۷/۱۱ درصد کرسی مجالس جهان را برعهده دارند؛ – در سال ۱۹۹۵ کشور سوئد اولین کابینه خود را با برابری شمار زن و مرد تشکیل داد؛ – در سازمان ملل متحد از ۱۸۵ نفر دیپلمات رده اول، ۷ نفر زن هستند؛ – درصد زنان عضو کابینه (وزیر) در سطح جهان از ۴/۳% (۱۹۸۷) به ۸/۶% (۱۹۹۶) افزایش یافته است.زن و تعلیم و تربیت: – زنان ۳/۲% از یک میلیارد بیسوادان جهان را تشکیل میدهند؛ – ۳/۲% از ۱۳۰ میلیون کودک و نوجوان خارج از مدرسه را دختران تشکیل میدهند؛ – در دو دهه گذشته نسبت ورود مدارس ابتدایی و دبیرستان برای دختران (در کشورهای در حال توسعه) از ۳۸% به ۷۸% افزایش یافته است. زن و اشتغال: – زنان به طور متوسط ۴/۳% درآمد مردان را برای کار مشابه دریافت میکنند (غیر از کشاورزی). در کشورهای توسعهیافته و در حال توسعه، زنان برای کارهای بدون دستمزد کار میکنند؛ – زنان ۳۱% نیروی کار رسمی کشورهای در حال توسعه و ۷/۴۶% کشورهای توسعهیافته را تشکیل میدهند؛ – ارزش کار بدون دستمزد زنان در خانه و در اجتماع بین ۱۰ – ۳۵% GDPتخمین زده میشود (برابر با ۱۱ ترلیارد دلار در سال ۱۹۹۳). زن و بهداشت: – زنان ۴۲% از مبتلایان به ویروس «HIV» را تشکیل میدهند؛ – هر سال بیست میلیون سقط جنین غیربهداشتی، به مرگ هفتاد هزار زن منجر میشود؛ – در سطح جهان ۴۳% از زنان و ۵۱% از زنان حامله از کمبود آهن و کمخونی رنج میبرند.(پاورقی ۱ . United Nations Department Of Public InformatioهDpf / 2681 / Rev. 2ه May 7991)
منبع:
http://womenrc.ir/index.php?lang=fa&action=article&cat=80&id=39&artlang=fa